Muurhagedis verovert Vlaanderen en Brussel als blinde passagier

Het volledige rapport: Rapport verspreiding Muurhagedis Vlaanderen (.PDF - 1,5 MB).
Robert Jooris, Mark Lehouck, Mario Desloovere & Francis Wyns

Op 27 locaties in Vlaanderen en Brussel leven populaties van de Muurhagedis. Vooral rangeerstations van de NMBS blijken erg in trek bij het zuidelijk reptiel. Dat blijkt uit onderzoek dat Hyla, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt, de voorbije tien jaar uitgevoerd heeft. De grootste populaties bevinden zich in Leuven, Mechelen en Kortemark en tellen elk ruim 100 dieren.

De Muurhagedis heeft een natuurlijk verspreidingsgebied dat zich uitstrekt van het zuiden van Europa, over de Balkan tot het noordwesten van Turkije. Samber en Maas vormen sinds mensenheugenis de noordgrens voor de verspreiding van de soort. Sinds 2004 duiken echter ook in Vlaanderen steeds vaker exemplaren op. Robert Jooris, Mark Lehouck, Mario Desloovere en Francis Wyns volgden de opmars van deze warmteminnende soort nauwgezet op.

Uit hun onderzoek blijkt dat de soort intussen voet aan de grond gekregen heeft op 27 van elkaar geïsoleerde locaties in Vlaanderen en Brussel en in elke provincie: in West-Vlaanderen (Kortemark, Kortrijk, Wielsbeke, Zedelgem, Tielt, Dentergem), Oost-Vlaanderen (Gent, Deinze, Eeklo, Geraardsbergen, Lede, Oudegem, Lokeren, Zele), Antwerpen (Mechelen), Limburg (Hasselt, Sint-Truiden), Vlaams-Brabant (Leuven, Ternat) en Brussel (Schaarbeek, Haren). De grootste populaties bevinden zich in Leuven, Mechelen en Kortemark en tellen elk ruim 100 dieren.

Met dank aan internationaal transport

Het lijkt erop dat de soort zich bij haar verspreiding een handje laat helpen door het internationaal transport. 74% van onze populaties Muurhagedissen bevinden zich langs spoorwegbermen. Twee derde daarvan is gelieerd aan een rangeerstation, dus op plaatsen waar treinen (goederentransport) al dan niet voor langere tijd stilstaan. De onderzoekers veronderstellen dat de meeste allochtone populaties ontstaan zijn door als ‘blinde passagier’ mee te reizen met het goederentransport per trein en of per vrachtwagen.

Zo is de populatie in Oudegem/Sint-Gillis- Dendermonde vermoedelijk ontstaan als gevolg van papiertransport per vrachtwagen dat uit diverse Europese landen naar het papierverwerkend bedrijf in Oudegem wordt vervoerd. Het bedrijf situeert zich in de onmiddellijke nabijheid van de spoorweg. Drie populaties (Geraardsbergen, Lede en Wielsbeke) zijn gelieerd aan de import van boomschors.

…en het klimaat

Succesvolle voortplanting in Vlaanderen is wellicht mogelijk geworden doordat de gemiddelde temperatuur in juli de voorbije decennia is gestegen. Warme(re) zomertemperaturen zijn voor de Muurhagedis van cruciaal belang: enkel bij een voldoende hoge temperatuur maken hun eieren immers kans om zich te kunnen ontwikkelen.

De Muurhagedis is een echte zonneklopper. In Wallonië, waar de soort van nature voorkomt, verkiest ze meestal op het zuiden gerichte (en dus warme) rotspartijen. In Vlaanderen moeten ze het doen met surrogaatbiotopen. Rangeerstations blijken daarvoor uitermate geschikt: ze hebben een relatief xerofiel karakter en de ballast onder de sporen, de kabelschachten en kleine gebouwtjes bieden heel wat schuil- en zonplaatsen.

De ene Muurhagedis is de andere niet

In samenwerking met de Universiteit Antwerpen werd genetisch onderzoek uitgevoerd op de populaties in Oudegem, Heverlee, Kortemark, Kortrijk-Weide en Muizen. Op die manier konden twee ondersoorten (P. m. brogniardi and P. m. maculiventris) en drie plaatsen van oorsprong (Oost-Frankrijk, West-Frankrijk en de zuidelijke Alpen) geïdentificeerd worden.

De resultaten van het onderzoek toonden verder aan dat er geen significante verschillen waren in genetische diversiteit tussen de bemonsterde Vlaamse en Waalse (natuurlijke) populaties. De gemiddelde diversiteit in de populaties elders in Europa was wel hoger dan die van de Belgische populaties.

De ecologische impact van de allochtone populaties muurhagedissen is wellicht minimaal, gelet op het feit dat de meeste populaties foerageren op eerder droge antropogene sites.

Natuurlijke vijanden van de Muurhagedis zijn een aantal vogels zoals bijvoorbeeld Kauwen, kraaien, Eksters en kleine zoogdieren zoals Wezel, Hermelijn, Bunzing en huiskatten. Op spoorwegbermen die heidegebieden kruisen zou de Gladde slang wellicht een belangrijke predator kunnen zijn.

Tekst: Robert Jooris, Hyla, Amfibieën- en reptielenwerkgroep Natuurpunt
Foto's: Robert Jooris, Marc Lehouck